afb.
m. Edelman met bonnet
vervaardiger: Jan Tolboom, 1994
materiaal: Weidehahntrachiet
locatie: zuidzijde
inventarisnummer:
Beeldhouwer(s)
Beelden
- Anoniem (bouwloods i-831), 1375
- Anoniem (kalkstenen kopie, bouwloods i-626), 1909
- Anoniem (gipsmodel, bouwloods i-681), 1940
- A. Versterre, 1946
- Jan Tolboom, 1994
Glaudemans 2010
'Vliesridders', parabelfiguren of hertogen?
De standbeelden rond het hoogkoor van de Sint Jan
|
Op deze luchtboogstoel stond het enige middeleeuwse beeld aan de zuidzijde van het koor dat tot in de twintigste eeuw had overleefd. In 1909 is het beeld gekopieerd door A. Versterre en is het origineel overgebracht naar het Rijksmuseum in Amsterdam. Het middeleeuwse beeld, door Jan Mosmans als hertog Jan III geďnterpreteerd, is uitstekend bewaard gebleven. De figuur heeft krullend haar, een baard en is getooid met een bonnet. De linkerhand omklemt een naar beneden gericht zwaard dat aan de gordel hangt. Aan de andere zijde hangt hier een klotendolk aan. In de rechter hand heeft de man een voorwerp dat aanvankelijk was afgebroken, maar dat al door Versterre als een scepter was | 86 |
|
gereconstrueerd. Mosmans schrijft in 1935:
'Op m. Jan de derde, de „glorie-vierende”. Gestorven op ongeveer 60-jarigen leeftijd, werd hij in monnikspij gehuld, begraven in de abdij van Villers, waar zijn graftombe, hoewel geschonden, nog te zien is. Zijn coiffure op dezelve strookt met het beeld, dat aan de Sint Jan bleef gespaard'.
Mosmans in 1939:
'Hij regeerde van 1312 tot 1355. Dit beeld bestaat nog in originali op het Rijksmuseum en nagebeiteld op de kerk. Het is echter, zooals onderzoek uitmaakt en foto's bewijzen, 'n dertigtal jaren geleden op een verkeerde plaats opgesteld. Het moet een luchtboogstoel meer naar oost verplaatst worden'.
De kalkstenen kopie van Versterre uit 1909 werd in 1946 op zijn beurt vervangen door een vrije kopie in tufsteen, vermoedelijk omdat deze beter zou aansluiten bij de rondom nieuw geplaatste serie naar ontwerp van Mosmans, en op de juiste stoel teruggeplaatst. Mogelijk werd in 1946 niet teruggegrepen op het originele middeleeuwse beeld - het zou logisch zijn geweest om dat te kopiëren - omdat dit zich in een opslag van het Rijksmuseum bevond. In 1994 is het beeld wederom vervangen door een sterk gestileerde kopie in Weidehahntrachiet van de hand van beeldhouwer Jan Tolboom. Dit was dus de derde „kopie” van het beeld in amper 85 jaar! Momenteel is het middeleeuwse beeld, samen met de kopieën uit 1909 en 1946, opgesteld in het Museum de Bouwloods. | 87 |
Ronald Glaudemans, Sint-Janskathedraal : Bouwhistorisch onderzoek 1999-2008 (2010) 86-87
Glaudemans 2017
De standbeelden op de luchtboogstoelen (1375-1385)
Edelman met bonnet (M)
|
Het enige standbeeld dat aan de zuidzijde bewaard bleef, was dat van een goed geklede man met een bonnet.37 In tegenstelling tot de andere vier standbeelden, is deze niet met gips gecompleteerd en nog geheel authentiek. De figuur heeft een snor, een baard, halflang krullend haar en draagt op het hoofd een strakke bonnet, zonder verdere versieringen. De man draag sierlijke puntschoenen, nauwe hozen en wat lijkt op een met knopengulp afgezette ‘korte broek’. Hierop draagt hij een jak met zeer wijde mouwen met versierde, geschulpte randen en een kort opstaand boortje. De voorzijde is afgezet met een rij knopen en om de heupen is een gordel aangebracht die is versierd met grote rozetten. Aan de gordel hangt aan de ene zijde het restant van een zwaard. Hiervan is het gevest met pommel en pareerstang goed bewaard gebleven. Van de kling is alleen de aanzet nog aanwezig, maar op een historische foto van het beeld, gemaakt in het Rijksmuseum, is zichtbaar dat er nog veel meer van was bewaard.38 Aan de andere zijde hangt een klotendolk aan zijn gordel. In de rechter hand houdt de man nog een afgebroken voorwerp vast, waarvan alleen het handvat bewaard bleef. Het voorwerp werd in de kopieën aangevuld als een scepter. Het tufstenen beeld werd omstreeks | 167 |
|
1909 door A. Versterre nauwkeurig gekopieerd in kalksteen.39 Jan Mosmans bestempelde dit beeld als hertog Hendrik III, omdat dit zo uitkwam in de door hem gereconstrueerde hertogenreeks. | 168 |
| Noten | |
| 37. | Bouwloods i-831; BK-NM-194. In 1909 werd het beeld afgenomen en verplaatst naar het Rijksmuseum; in 1966 in bruikleen gegeven aan kerkbestuur Sint-Jan. |
| 38. | Op een foto die vermoedelijk aan het begin van de twintigste eeuw in het Rijksmuseum is genomen, is nog een aanzienlijk deel van de kling, zo’n dertig cm., zichtbaar. Er zijn sindsdien meerdere kleine beschadigingen, onder meer aan het hoofd en de bonnet, opgetreden. |
| 39. | De kopie werd abusievelijk op de verkeerde plek, een stoel naar het westen, teruggeplaatst. In 1945 werd de vergissing met het plaatsen van de hertogenreeks rechtgezet. |
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 167-168
Peeters
Stadbeelden op de luchtboogstoelen rondom het koor
|
m. Hertog Jan III. 1 mei 1946. Vrije copie van het oorspronkelijke middeleeuwse beeld, dat hier tot 1909 stond (thans in de bouwloodsen, eerder in het Rijksmuseum te Amsterdam). | 252 |
C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 252
Afbeeldingen
-
-
-
2003
-
-
Literatuur en bronnenpublicaties
Harry Boekwijt, Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2010) 72
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 167-168
Ronald Glaudemans, Sint-Janskathedraal : Bouwhistorisch onderzoek 1999-2008 (2010) 58, 61, 71, 86-87
C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 252
n: vermelding in een voetnoot
/i-0831.jpg "Edelman met bonnet")
Bossche Encyclopedie |